Boeken
De zee, de natuur en verre landen: een eindeloze inspiratiebron voor zeevaarders, ontdekkingsreizigers, wetenschappers, avonturiers en schrijvers. We zeilen in hun kielzog en lezen boeken van en óver hen. Sommige boeken zijn bekend en liggen in de boekwinkel, andere zijn in de vergetelheid geraakt. Hieronder meer over de boeken van en over Columbus, Cook, Alain Gerbault, Charles Darwin, Alexander von Humboldt, maar ook over de reizen van hedendaagse zeilers, zoals Jessica Watson en de oude maar nog steeds prachtige zeeromans van Jan de Hartog, Arthur van Schendel en al die anderen. Er is zoveel moois geschreven! We zijn een beetje laat begonnen aan deze pagina (druk met zeilen;- ), maar er komt meer!
Van boven naar beneden:
1. Joshua Slocum: Alleen met de Spray de wereld rond
2. Alain Gerbault: Met mijn zeilboot de aardbol rond
3. William Clark Russel: Het goede schip Mohock
Deze pagina wordt in de loop van de zeilreis aangevuld.
Het zal duidelijk zijn dat ik tot de eerste categorie behoor en ook daarom Joshua Slocums boek ‘Sailing alone around the world’ uit 1900 ter hand nam. Ik las de Nederlandse vertaling: een beetje stroefjes, maar goed te doen, ook al zou ik de lezer de oorspronkelijke Engelse versie aanraden.
Dat leek onmogelijk, niemand had dat ooit gedaan of zelfs geprobeerd. Op 24 april 1895 was het zover. Slocum voer met zijn Spray de haven van Boston uit, ongetwijfeld met zijn onafscheidelijk hoed op. Hij kon op dat moment niet bevroeden welke ongelofelijke avonturen hij zou gaan beleven. Wij, zeilende lezers, zeezeilers of wereldzeilers, zijn van alle gemakken voorzien: elektronische kaarten, navigatie- en communicatiesystemen, allerlei randapparatuur en meetinstrumenten. Slocum had zijn zeemanschap, een uiterst zeewaardige kotter en gegist bestek. Meer niet.
Zelfs kaarten waren niet altijd aan boord. Eén van de meest huiveringwekkende passages uit het boek vond ik dat hij zonder kaart langs de Cariben voer, richting huis. Dat ging bijna fout, dacht hij. Urenlang was Slocum bang op de klippen te lopen, totdat hij erachter kwam dat het witte schijnsel dat hij voor branding en brekers hield, een lichtweerkaatsing was – een optische illusie. Als zeiler kun je je goed voorstellen hoe het is om, zogenaamd enkele meters van je af, de branding op het rif te zien, dat jouw scheepje zal vermorzelen. Ik zou doodsbang zijn, denk ik, maar zonder op te scheppen of stoer te doen blijft gentleman Slocum ogenschijnlijk koel onder alles dat hij meemaakt: piraten bij Gibraltar, voor de tweede keer in zijn leven lijdt hij schipbreuk op de kust van Brazilië (waar hij bijna verdrinkt, oeps, hij kan niet zwemmen), een enorme golf bij Patagonië (een minuut ziet hij alleen maar water), hij wordt achtervolgd door Zwarte Peter (de ‘grootste moordenaar van Vuurland’). Zo leest het boek lekker weg, van het ene avontuur naar het andere, terwijl hij allerlei interessante mensen ontmoet, meestal in de hoogste kringen met alle egards wordt behandeld en schrijft hij uiteindelijk geschiedenis. En inspireert hij nog steeds zeilers over de hele wereld.
Tijdens het lezen van het boek moest ik vaak denken aan 
Vol verwachting werd uitgekeken naar die nieuwe eeuw, in een tijd dat de technische ontwikkeling steeds sneller ging en waarin men, als koloniaal, reiziger, geograaf, bioloog of zeeman naar de verste uithoeken van de wereld trok. Slocum deed dat als eerste als solozeiler en gaf daarmee het startsein voor wat tegenwoordig de normaalste zaak is: in zijn kielzog met een zeilbootje van pakweg 36 voet de wereld rond, al dan niet solo. Het is geen toeval dat Slocum voornemens was zijn avontuur op die wereldtentoonstelling te presenteren. Of hij dat daadwerkelijk gedaan heeft, blijft onduidelijk, maar dat zijn reis het symbolische begin is geweest van een nieuwe eeuw, vanuit zeilersperspectief bezien, staat vast. Daarom alleen al is dit boek voor elke zeiler eigenlijk verplichte kost.
Bijna een eeuw geleden, in september 1923, begon de Fransman Alain Gerbault (1893 – 1941) aan een reis die zijn verdere levensloop zou bepalen. Hoewel hij als zeiler vrijwel vergeten is, vooral buiten Frankrijk, spreekt zijn reis nog steeds tot de verbeelding. Vooral vanwege de kijk op de wereld van deze eigenwijze, sensitieve eenling is zijn boek nog steeds het lezen waard.
Saai is het leven van Gerbault nooit geweest. Hij was een van de eerste gevechtspiloten. In de Eerste Wereldoorlog vocht hij in de gammele kisten van toen, vaak gemaakt van hout en doek, tegen de Duitsers. Met twee bevriende vliegeniers vatte hij het plan op om, als de oorlog was afgelopen, een zeilboot te kopen en op wereldreis te gaan. Het liep anders. De twee vrienden kwamen om tijdens de gevechten, zoals de meeste piloten de oorlog toen niet overleefden. Gerbault stond bekend als een zeer goede gevechtspiloot, maar heeft zeker ook geluk gehad dat hij niet is gesneuveld. Ook later, tijdens zijn zeilreizen, zou het geluk aan zijn kant staan.
Zijn eerste reis met de Firecrest ging via de Middellandse Zee naar New York. Daar liet hij zijn boot achter, ging terug naar Frankrijk, publiceerde in 1923 een boek dat hem als zeiler op de kaart zette: ‘Seul à travers l’Atlantique’, vertaald als ‘Alleen in een zeilboot over den Atlantischen Oceaan’. Hetzelfde jaar hervatte hij zijn reis vanuit New York. En dan begint een meeslepend avontuur dat meerdere malen maar ternauwernood goed afloopt. Leuk detail: ook hij liet zich inspireren door ‘De reis van de Beagle’ van Charles Darwin en nam het, net als wij, mee op zijn reis.
degelijk is gebonden hangen alle bladzijden nog aan elkaar. Joris vond het boek zo bijzonder dat hij het vervolgens enkele maanden mee heeft gezeuld in zijn rugzak, via een half jaar Australië terug naar Nederland. Daar heb ik het kunnen lezen. Nu heb ik het, na enkele jaren, aan boord van onze Catherine, geankerd in Tobago, herlezen. Een boek met een verleden!
Gerbault zet vanuit New York koers naar Bermuda als al het al snel bijna misloopt. Hij vaart tegen een vrachtschip aan, de boegspriet is geknakt, er zitten gaten in het dek, de Firecrest maakt water. Na een provisorische reparatie – er zouden nog talloze volgen op andere zeeën – is het noodweer dat bijna een einde maakt aan de reis. De kluiverstag slaat los, hij verliest bijna de gaffel, de golven zijn tien meter hoog, hij moet blijven pompen want het dek is zo lek als een mandje. Bijna schiet hij Bermuda voorbij, na een etmaal tegen harde wind en wilde zee in laverend weet hij toch nog al pompend het eiland te bereiken.
De rest van het boek verloopt zoals die eerst paar hoofdstukken: afzien op zee, ternauwernood ontsnappen aan het noodlot, vervolgens aan tafel met gouverneurs, generaals, lokale stamhoofden, tennis, boot repareren en op naar de volgende bestemming. Het boek leest als een trein, zelfs in ‘den oud-Hollandschen’ spelling van deze uitgave. Maar er zit veel meer in dit boek dan avontuur en jongemansachtige branie. Regelmatig verwijst hij naar de geschiedenis, wanneer landen en eilanden zijn ontdekt en door wie. Om er vervolgens een kritische noot aan toe te voegen, omdat de lokale cultuur om zeep wordt geholpen, zoals bij het naderen van Panama. Wat hem aantrok was ‘… mij een voorstelling te maken van deze eilanden, toen ze bevolkt waren met die eenvoudige en edelmoedige Caraiben, die met open armen Colon en diens makkers hadden ontvangen, om vervolgens door het onverbiddelijke blanke ras tot den laatsten man verdelgd te worden.’ Verderop in het boek, in de Stille Oceaan, verpandt hij zijn hart aan de eilanden en haar bewoners. 
Hij protesteert tegen de onderdrukking en vernedering van de bewoners door zijn eigen land: Frankrijk. Naarmate hij verder de wereld in trekt, raakt de zonderlinge zeiler in zijn lendedoek steeds verder vervreemd van de westerse beschaving. Hij zou het liefst een onbewoond eiland kopen, er met enkele Polynesiërs gaan wonen en: ‘waar geen geld in omloop zou zijn en waarop de bevolking aan sport en kunst zou doen en daarin haar geluk zou vinden!’
Het liep anders. Gerbault voltooide zijn reis, keerde terug naar Frankrijk en schreef dit boek en enkele andere titels. Tijdens de oorlog koos deze goede man, de voormalige oorlogsheld, geleid door frustratie over koloniaal Frankrijk en politieke naïviteit, voor het ‘foute’ 
Het is ondanks meerdere opknapbeurten in slechte staat. Bovendien verscheen in 2012 een 
In de jaren zeventig en tachtig publiceerde uitgeverij De Boer Maritiem een reeks vertaalde nautische romans. Bekende literaire auteurs, waaronder Edgar Allan Poe, Herman Melville en Joseph Conrad vonden hiermee een nieuw lezerspubliek; zeilers en andere liefhebbers van zee en zeevaart. Een van de minder bekende schrijvers in deze reeks is William Clark Russel, met zijn spannende vertelling met de wat saaie titel ‘Het goede schip Mohock’.
William Clark Russel (1844-1911) was op latere leeftijd een invloedrijk figuur. Op veertienjarige leeftijd koos de jonge Brit het ruime sop, werd leerling-stuurman en bevoer vervolgens acht jaar lang de wereldzeeën. Om gezondheidsredenen zei hij de zeevaart vaarwel en maakte vervolgens carrière als journalist bij The Daily Telegraph en werd ook romanschrijver. Zijn populariteit en aanzien destijds contrasteert enorm met zijn huidige onbekendheid. Dat komt dan ook vooral omdat hij louter over de zeevaart schreef. Hedendaags literair lezerspubliek haalt daar nogal eens de neus voor op, tenzij de auteur Conrad of Melville heet. Verder was Russel activist. Hij schreef kritische stukken en voerde actie voor betere omstandigheden in de zeevaart. Met succes. Koning George V heeft verklaard, aldus de vertaler van ‘Het goede schip Mohock’, H.J. Korver, in een nawoord, ‘dat de grote verbeteringen bij de koopvaardij voor een niet gering deel te danken waren aan het werk van Russel’. Russel was dus bepaald geen kleine jongen in het negentiende-eeuwse Groot-Brittannië.
Russel was toch vooral romanschrijver, een echte veelschrijver die het ene na het andere boek publiceerde, soms wel vier per jaar, naast zijn werk voor de krant. Ik heb enorm genoten van dit boek, hoewel de vertelstijl, structuur en plot van het boek naar huidige maatstaven nogal oubollig is. Maar het was een prachtige leeservaring. In het boek staat menig zeilterm uit die tijd. Er wordt regelmatig gebrast en tegengebrast, het grootbovenbramzeil moet worden geborgen, de kruismast wordt gegeid, en nog meer oud-nautisch jargon dat ik vaak slechts uit de context of dankzij Wikipedia begreep. Ik waande me in de Victoriaanse tijd, midden in de periode dat de zeilvaart het begon af te leggen tegen de stoomschepen. 
In het boek passeert de Mohock het rader-stoomschip met hulpzeilen Brittannia, een van de eerste stoomschepen van de Cunard Line die een lijndienst onderhielden tussen Engeland en de Verenigde Staten. Tijdens het lezen deed ik soms mijn ogen even dicht en zeilde mee op de klipper Mohock, met haar geziene kapitein Sinclair en de gegoede passagiers op het bovendek. Sinclair’s verstandige en charmante pleegdochter Laura vaart mee naar New York, naar ze zelf vermoedt om daar met hulp van haar pleegvader een goede echtgenoot te vinden. Of had Sinclair al een huwelijkskandidaat 
geregeld? De huwbaarheid van de bevallige Laura komt steeds terug in het verhaal dat zich afspeelt in 1844, maar toch is dat niet de rode draad. Het boek, voor het eerst verschenen in 1894, is eerder een ouderwetse thriller, een soort nautische misdaadroman, door Russel vanuit het perspectief van Laura verteld. De inhoudsopgave verklapt welke kant het verhaal heen gaat: hoofdstuk 4 (van de 12) is getiteld: ‘De Mohock wordt overmeesterd’.
Ergens halverwege het boek was er een moment van herkenning toen ik las dat de Mohock koers zette naar de Selvagens, een kleine eilandengroep ten zuiden van Madeira. Daar gaat iets gebeuren dat ik hier niet verklap, want dan zou ik teveel weggeven van het verhaal. Maar ik moest terugdenken aan onze eigen ervaringen, we deden Groot Selvagens aan en hadden daar een stressvol crisismoment, dat te lezen is in 
Vroeger, als klein kind, zag ik eens een foto uit vroeger tijden die me is bijgebleven. Een volwassen man las een boek, zittend in een schommelstoel, onder een schemerlamp, met een rokende pijp in de hand en een glas whisky ernaast. Dat beeld kwam weer bij me op toen ik dit boek las: een ouderwetse leeservaring. Catherine is mijn schommelstoel en ik heb mezelf een goede borrel ingeschonken tijdens het lezen van deze fraaie, gedateerde, maar nog steeds zeer boeiende vertelling. 
Aan het eind van het boek, dat toch nog heel verrassend is, blijkt bovendien dat het is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Een gedenkplaat ter nagedachtenis aan een van de personen in het boek, luitenant Jervis, in de abdijkerk van Bath schijnt daarvan te getuigen.